HATIRALARLA TÜRK MUSİKİSİ 27 BUHURİZADE MUSTAFA ITRİ EFENDİ

HATIRALARLA TÜRK MUSİKİSİ 27

BUHURİZADE MUSTAFA ITRİ EFENDİ

Dr. Nazmi Özalp, “Itri, Türk Musikisi içinde yetişmiş en kudretli bestekarların başında gelir. Klasik musikimiz onun kişiliğinde doruk noktasına ulaşmıştır. Meragalı Hoca Abdulkadir ile şekillenen formlar onun dahiyane buluşları ile erişilmesi güç bir kalıba dökülmüş, yüzyıllar boyunca kendisinden sonra gelen büyük bestekarların hemen hemen hepsini etkilemiştir. Makamlarımızın seyir ve karakterine hakimiyeti, eşşiz ritim anlayışı ve form bilgisi melodik cümle yapısı içinde uygulamış olduğu modülasyon (bir tondan başka bir tona, bir moddan diğer bir moda geçme) tekniği gibi özellikleriyle bulunduğu yüceliğe hakkıyla ulaşmıştır” diyor.

Eserlerini güfte olarak Fuzuli, Nev’i, Şehr’i, Nebi ve yakın arkadaşı olan Nazım’ın, bazılarında da kendi şiirlerini kullanır. Dini musikimizin ayin, naat, tevşih, durak, ilahi, salat, tekbir gibi her formunda eser verir. Segâh makamındaki Mevlevi ayini ve Naat-ı Mevlâna, Kurban Bayramı Tekbiri, Cuma Salası, ilahi gibi eserleri en büyüğünden en küçük formuna kadar “taklidi kabil olmayan” eserleridir. Bu eserler özden gelen duyuşun seslendirilmiş en içten en başarılı birer mahsulüdür. Özellikle Kurban Bayramı Tekbiri onu, yalnız yaşadığı çağda değil bugün de bütün İslam dünyasında bütün tazeliği ile yaşatılıyor.

Öte yandan Yılmaz Öztuna, Itri isimli kitabında (Syf 39) Itri’nin dindışı eseri hakkında şöyle diyor;” Itri’nin kar, beste, semai formundaki dindışı büyük sözlü eserleri için estetik değerlendirmemiz şöyledir; bestekarlığın bu sahasında Itri, keza klasik Türk musikisinin en büyüğüdür. Nitekim Neva kârı dindışı Türk Musikisinin en büyük şaheseridir. Din dışı (ladini) Türk musikisinde Neva kârdaki kompozisyon dehasını aşan bir eser yoktur. Pek çok makam ve büyük usul geçkisiyle bestelenmiş muhteşem uzun bir eserdir. Kar formu için bestekarımız, umumiyetle Farsça bir gazelden güfteler seçmişlerdir. Eski bir gelenektir ve Meragalı Abdülkadir’den gelir. Neva kârın güftesi de Hafız’ın harikulade lirik bir gazelidir. Segâh yürük semai ile Hisar ağır semai (dil-i pür ıstırabım) kısa fakat üzerine çıkılamaz deha mahsulü örnekler arasındadır.” diyerek takdirini dile getiriyor.

Itri’nin bugün elimizde 10 tanesi dini olmak üzere 4 saz eseri ile muhtelif formlarda 28 sözlü eser bulunuyor. Dindışı eserlerinin bazıları şunlardır: Neva kâr (Nimsakil usulü), Arazbar kar (muhammes usulü), Bestenigar Beste (Darb-ı fetih usulü), Segâh ağır ve yürük semailer… burada kar, beste ve semai formlarındaki dindışı büyük sözlü eserlerini estetik bakımdan değerlendirecek olursak, bestekar olarak Itri, Klasik Türk musikisinin en büyüğüdür denilebilir. Nitekim Neva kar’ı din dışı Türk musikisinin en büyük şaheseridir. Bu vadide Türk musikisinde, Neva Kar’daki kompozisyon dehasını aşan bir eser yoktur. Pek çok makam ve büyük usul geçkisiyle bestelenmiş muhteşem ve uzun bir eserdir. Başka bir deyişle din dışı eserlerinin başında gelen Neva Kar, başlı başına bir sanat olayıdır. Bu eser Itri’nin olgun ve engin sanat anlayışının eşsizler örneği olarak klasik musiki repertuarının başında gelir. Hatta eserin şöhreti daha sonraki çağlarda divan edebiyatının mazmum (ilave olunmuş) bir esprisi haline gelmiştir.

Enderunlu şair Vasıf Osman Bey, Sultan II. Mahmud’a sunduğu bir manzumede “Senin çün bestelemiş güller bugün-a-gün ezharı. Senin zevkin için meşk eylemiş bülbül Neva Kar’ı” güftesi şark ve lirik şairlerinden Şinasi Hafız’ındır. Itri’nin eser sayısı çok olduğundan burada kesiyoruz. İleride Cumhuriyetin ilk yıllarında yasaklanan Türk Musikisinin yerine çağdaş (!) batı müziğini özellikle okullara öğretilmesinin gayretiyle Viyana müzik direktörü çağrılıyor ve İstanbul’da Rauf Yekta Bey’in başkanlığında İstanbul şehreminisi Muhittin Üstündağ’ın fedakârlığı ile kurulan komisyonun Itri’nin neva kârı seslendirmelerini dinliyor. İleride “Darül-elhan” nasıl kuruldu? Türk Musiki bölümü nasıl kapatıldı? konuları detayları ile anlatılacaktır.

Devamı var

Kaynak:

Dr. Nazmi Özalp- Türk Musikisi Tarihi 1. Cilt Syf .161 (TRT Yayını)

Rüştü Şardağ- Mustafa Itri Efendi (Kültür Bakanlığı yayını 1989)

Yılmaz Öztuna- Itri Kültür Bakanlığı Yayını 1987

Nuri Özcan- İslam Ansiklopedisi 19. Cilt Syf. 220

Yılmaz Öztuna- Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi 1. Cilt Syf. 374 Kültür Bakanlığı

Tarık Kip- TRT Türk Sanat Müziği Sözlü Eserler Repertuarı 1979