HATIRALARLATÜRK MUSİKİSİ (44)

HATIRALARLATÜRK MUSİKİSİ (44) ŞEYHÜLİSLAM ESAD EFEND (1684-1757) Türk musikisi tarihçisi, bestekâr, şair ve yazar. Türk musikisi tarihinde ilk kez bestekârların hayat hikâyelerini kaleme alan kişi. İstanbul'da doğar. Şeyhülislam Ebu İshak ismail Efendinin oğludur. Medrese zihniyetinin toplum hayatına egemen olduğu, resim, heykel özellikle musiki ile uğraş- manın günah sayıldığı, bu işlerle uğraşanların "kâfirlikle suçlandığı bir dönemde yetişen Esad Efendi, musiki ve şiir gibi iki güzel sanatla ilgilenir, çağının ilerisine geçe- rek, bir din adamının uğraşısı olmayan konulara derin- lemesine eğilir. İlk dersini babasından aldrak öğrenim hayatına baş- lar. Daha genç yaşta iken ilim ve sanatta olgunluğa ul- şarak 26 yaşında "Hariç" rütbesi ile müderrisliğine tayin olur. "Sahn-1 Seman" rütbesine kadar yükselir. Bir süre Harameyn Emanet-i Fetva müfettişliğinde bulunduktan sonra "Edirne" payesi ile Selanik Kadılı- ğına getirilir. Daha sonra "İstanbul" payesi ile Mekke Ka- dısı olur. 1737 de Anadolu Kazaskeri payesiyle Ordu Kadığına getirilir. 1736-1739 Osmanlı-Avusturya Sava- şının kazanılmasında büyük hizmeleri vardır. Belg- rad'daki barış görüşmelerine temsilci olarak katılır. Rumeli Kazaskerliğine atanır. Alınır sonra tekrar atanır Sebebi ise; bildiğinden şaşmayan, dürüst ve faziletli bir yaratılışa sahip olan Esad Efendi, olur olmaz emir lere, yersiz isteklere boyun eğmediği için önce Şam'a sonra Mekke'ye bir nevi sürgün olarak gönderilir. Ancak, yola çıkmak üzere iken bağışlanır ve Gelibolu'da ikamet etmesine izin verilir. Daha sonra Istanbul Boğaziçinde İncirli Köyündeki yalısına yerleşir. Hastalanır ve 1757 yılında vefat eder. Esad Efendinin yaşadığı yıllar, Osmanlı imparator- luğunun en parlak dönemidir. Divan Edebiyatı ve Türk Musikisi en ihtişamlı yıllarını yaşamaktadır. Hafız Post, Ebu Bekir Ağa, Nâzım, Seyyid Nuh, Zaharya ve Itri gibi dahi besterkârların olduğu ve "Lâle Devri" dönemidir aynı zamanda. Divan Edebiyatının ünlü kadın şairlerinden Fitnat Hanım, Esad Efendinin kızdır. Esad Efendi, Divanında Osmanlıcayı çok tantanalı bir sekilde kullanır. Türk Mu- sikisinin tarihiyle ilgili olan "Atrabu'l Asâr fi Tezkire-i Ure- fa'il Edvar (Tezkire_i Musikişinasan) adlı eseri önemlidir.

Ahmed döneminden beri yaşamış 100 bestecinin kısa biyografilerini anlatantan bu eseri Sadrazam Nev- şehirli Damad ibrahim Paşaya sunar

Öte yandan, Esad Efendinin babasından torunlarına kadar genelde Şeyhülislamlık yapar. Esad Efendinin uğraştığı konulardan biri da de Türk Dili'dir. "Lehçetü'l Lügat" adlı eseri, Türkçeye girmiş Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerle Türkçe kökenli sözcüklerin anlamlarını veren bir sözlüktür. Sözlüğün il- ginç yanı, alışılmışın tersine, Türkçeden yabancı dile düzeninde yazılmış olmasıdır. Esad Efendiye göre, hangi kökten gelirse gelsin, kullanılan dile geçmiş söz- cükler Türkçe sayılır. Dügâh faslını Tab'i Mustala Efendi ile birlikte bestelemiştir. Dügâh makamında ve çember usulünde "İzârın as- linda gaddarın diye başlar-gül gül olmuş dil dağındadır." Dügâh Yürük Semai eseri Der yemini piş-i meni." Eserleri: 1 Tertip edilmiş bağlamamış divanı. 2- Lehçetü'l-Lügat. 1801'de 850 sayfa olarak basılan an- siklopestik sözlük. 3-Tefair-i Sûre'i Yâsin (Yâsin Sûresinin açıklamasıdır). 4-Tefsir-i Âyete'l-Kürsi. 5-Na- zire-i Etvaka'z-Zehebili'zen Zemahşeri. 6- Behçet: Leh- çe'nin kısaltılmış olan br lugat kitabıdır. 7-Bülülname: Sultan III. Ahmed'e yazılmış bir kasidedir. 8-Hemziye ve Lâmiye adında iki kaside. 9-Zübdetül-Lehçe: iki ciltlik bir lügüt kitabi. 10-Atvaku'z-Zeheb Abdü'lmü'min. 11- Şey- hülislamlığı süresi içinde vermiş olduğu fetvalar. DEVAM EDECEK Kayak: Dr. Nazmi Özalp: TÜRK MUSİKİSİ TARİHİ 1. Cilt - Sayfa: 178-180 Yılmaz Öztuna; BÜYÜK TÜRK Musikis ANSİKLO- PEDİSİ 1. Cilt - Sayfa: 265-267 TÜRK ve DÜNYA ÜNLÜLERİ ANSİKLOPEDİSİ 4. Cilt - Sayfa: 2032