HATIRALARLA TÜRK MUSİKİSİ 11

HATIRALARLA TÜRK MUSİKİSİ 11 MEHTERHANE: Hunlar zamanında adı Tuğ olan ve vurmalı sazlarla nefesli sazlardan oluşan askeri mızıka okulunun Fatih’ten sonra aldığı isim. Hunlardan beri Türk savaş tekniğinin vazgeçilmez unsuru olan askeri müziğin amacı, çok uzaklardan duyulan ve gitgide yaklaşan gök gürültüsüne benzer yabancı bir müziğin sesiyle düşmanın moralini bozup savaşacak güç bırakmamak, düşmanı teslim almak suretiyle harbi, en kısa zamanda bitirmek ve böylece, bir bakıma insan kıyımını önlemektir.Müzikolog Mahmut Ragıp Gazmihal, Musiki Sözlüğü (1961) Davul maddesinde böyle diyor. Selçukluların Tabilhane veya Nevbethane dediği bu kurumda Hunlardan beri, ikisi nefesli, dördü vurmalı altı çalgı yer almıştır. Osmanlılarda ilk defa Osman Bey’in huzurunda vurulur. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Mesud’un bağımsızlık fermanı ile uç beyliği alameti olarak gönderdiği berat, kaftan , tuğ ve sancağın yanında davul, nakkare, boru ve zilden oluşan takımın verdiği konseri Osman Bey ayakta dinler.Nevbetin bir uygulaması da çok sayıda davul zurnanın çaldığı ağır ritimli pehlivan eşliğinde 1361 yılından beri yapılan Kırkpınar yağlı güreşleridir. Mehterin büyüklüğü “kat” terimi ile belirtilen herbir sazın sayısına göre değişirdi.Mesela Padişahların 12 katlı (herbir sazdan 12 şer adet) mehteri vardı. Mehter takımı nevbet vurmak üzere hilal şeklinde toplanırdı. Ordunun sefer çıkışında ve savaş sırasında okunan Cenk Gülbangı=Eyyamı adiye gülbangının metni şöyledir. “Allah Allaahcelilü-i cebbar ,muinussettar, halikül leyli ve’n-nehar, la yezdi zül celal .Birdir Allah. Onun birliğine Resul-i Enbiya Peygamberimiz Cenab-ı Ahmed-i Mahmud-i Muhammed Mustafa (bu ifade okunurken bütün mehterler eller göğüslerinde olduğu halde rüküa gider gibi eğilirler, padişah geldiğinde ise sadece baş eğmekle yetinirler.)al-i evladı-ı resul-i müctebaimdad-ı ruhaniyetine piran, mürşidan, aşıkan, vasilin, hamete-i Kur’an, güzeştegan, ehl-i iman ervahına avnü inayetine: Halifetül İslam es Sultanİbnü’s sultanın (padişahın ad ve lakapları) ve bilcümle ehl-i islamınnecat ve saadet ve selametine , pirler, erenler, üçler, yediler, kırklar, göçenler demine dervanına hu diyelim, huu!Gülbang tamamlanınca davullar ve ziller şiddetle vurularak bütün takım dokuz defa “hu” çeker ( eğer varsa sonunda üç defa kös vurulur.) ve tören sona erer. Mehterhane 1826’da II.Mahmut tarafından kapatılır. Bunun yerine III.Selim’in yakın dostu Napolyon’un emekli bando subayı Giuseppe Denizetti’ye Mızıka-ı Humayun adlı batı kopyası saray bando okulu kurdurulur. 2000 yıllık Türk askeri kurumu olan Mehterhane, batılılarca kopya edilmesinden sadece 100 yıl sonra Türkler tarafından lağvedilip yerine batı taklidi bir müzik konur. Uzun bir aradan sonra yeni Mehterhane , Ahmet Muhtar Paşa tarafından Mehterhane-i Hakani adıyla 1914’de Müze-i Askeri Osmani’ye bağlı olarak kurulur ve mehter başılığınaEyyübi Rıza Bey (Şengel) getirilir.Eski marşlar unutulduğundan Ali Rıza Bey ilk iş olarak kendi besteleriyle Muallim İsmail Hakkı Bey, Hoca Kazım Uz ve Kaptanzade Ali Rıza Bey gibi bestekarların yaptıkları bestelerden yeni bir repertuvar oluşturulur. Cumhuriyetin kurulmasından sonra yeni Askeri Müze idaresine devredilen bu takım 1935’de bir defa daha lağvedilir.Cumhuriyerin ilk mehter takımı 1952 yılında Genel Kurmak Başkanı Nuri Yamut tarafından altı kat olarak kurulur. 29 Mayıs 1953’de düzenlenen İstanbul’un fethinin 500. Yıl kutlama törenine katılarak halkın büyük bir heyecanla ortaya koyduğu başarısı beğeniyle karşılanır.Mehteran bölüğü adı altında halen faaliyetini sürdürmektedir.Ayrıca Kültür Bakanlığı Tarihi Türk Müziği Topluluğu’nun bünyesinde Mehter takımı kurulmuş olup bazı belediyeler bünyesinde de Mehter takımı kurularak tarihi kültür mirasını yaşatmak amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Mehter musikisinin icrasında kullanılan sazlar özet olarak zurna, boru , klarnet, trompet sonradan eklenmiştir.Vurmalılarda kös, davul, nakkare, def, zil sayılır. Kaynak: İslam Ansiklopedisi 28. Cilt ( Nuri Özcan) CinuçenTanrıkorur- Osmanlı Musikisi Dr. Nazmi Özalp – Türk Musikisi Tarihi - 2. Cilt